Ай туралы қызықты деректер

Жыл сайын шілдеде халықаралық ай мерекесі тойланады. Атаулы күнді 2021 жылы БҰҰ Бас Ассамблеясы бекіткен.

1969 жылы 21 шілдеде адамзат баласы алғаш рет Айға қонды. Ол – америкалық «Аполлон-11» кемесінің командирі  Нил Армстронг еді. Ғарышкердің Айға аяғы тигенде: «Адамның кішкентай ғана қадамы – бүкіл адамзат үшін үлкен секіріс»,-деген сөзі мәтелге айналды.

Осы атаулы күнге байланысты халықаралық Ай мерекесі пайда болды.

Ай туралы не білеміз?

Адамзат тарихында Ай әрдайым жұмбақ әрі қызықты құбылыс болды. Айдың айналасында аңыз көп. Осы бір ғаламшарды толық тануға телескоптар көп көмегін тигізді.

Айдың өз осі мен жердің айналасындағы бір айналымының ұзақтығы сәйкес келеді, сондықтан біз оның бір жағын ғана көреміз. Адамдар түнгі жарықтың қарама-қарсы бұрыштан қалай көрінетінін 1959 жылы кеңестік "Луна-3" станциясы өзінің алғашқы фотосуреттерін тапсырған кезде ғана білді.

Бір қызығы, жер серігі Жерге күннен жақын. Бұл кездейсоқтық біздің планетамыздан күннің толық тұтылуын байқауға мүмкіндік береді, өйткені ай дискісі күн сәулесін біртіндеп жауып тастайды.

Тіпті ежелгі гректер күн тұтылуының жеке фазаларында аспан шамының дискісіндегі спутниктің шеті өте айқын көрінетініне назар аударды. Осыған сүйене отырып, олар айда атмосфера жоқ деген қорытындыға келді.

ХХ ғасырда ғарыш аппараттары жүргізген зерттеулер мұны растады. Газ қабығының болмауына байланысты айда температураның қатты төмендеуі байқалады. Түнде -173 °C-қа дейін, ал күндіз +127 °C-қа дейін болуы мүмкін.

Діндегі Ай бейнесі

Ай туралы әртүрлі әңгіме бар. Ай туғанда сәлем беру секілді дәстүр ежелгі қазақтарда болған. Тойды, басқа да атаулы күндерді айдың толуына орайластыратындар бар. «Айға қолыңды шошайтпа», «Толған айды қолмен бұлғамайды» деген сынды ырым-тыйымдар ата-бабамыздан қалған.

Ай мен күн қатар аталады. Ай әйел табиғатының, күн ер табиғатының көрінісі дейтіндер де бар. Кейбір елдер үшін ай мен күн ағалы-қарындасты.

Исламдағы Ай

Ислам дінінде көптеген аяттарда Ай адамдарға қызмет көрсету үшін жаралғаны айтылған.

«Әл-Бақара» сүресінде былай делінген:

"(Мұхаммед с.ғ.с) олар сенен жаңа туған айдың жағдайын сұрайды: "Ол, адамдар және қажылық үшін уақыт белгілеу",-де. (Және олар хаж кезінде үйге арт жағынан кіруді жақсы деп ойлайды) Үйлеріңе артынан кірулерің бір жақсылық емес. Бірақ кім сақсынса сол жақсылық. Ендеше, үйлерге есіктерінен кіріңдер әрі Алладан қорқыңдар. Әрине құтыласыңдар. (2:189)"

Православиедегі Ай

Православиедегі Ай Әулие Марияның, Богородицаның және Иисус Христің белгісі. Егер күн Христ Құдайдың белгісі болса, Ай Христ Адамның өмір жолының символы ретінде көрінеді.

Ай үш түн бойы жоқ болып қайта туғанда Христің үш күндік өлімімен байланыстырады. Айдың жоғалып, қайта тууы ажалдың өмірлік бағдарламаны уақытша өзгертуі.

Бұл аспан денесінің өз періштесі бар – архангел Гавриил, аудармасы «Құдайдың күші».

Ай туралы қызықты деректер

1.   Ай Күн жүйесінің ең үлкен спутниктерінің тізімінде бесінші орында. Оның орташа диаметрі 3475 шақырым. Одан тек Ганимед, Титан, Каллисто және Ио ғана үлкен.

2.   Айдың массасы жердің массасынан 81 есе аз, ал көлемі 50 есе аз.

3.   Айдың беткі ауданы Африкадан үлкен, бірақ Азиядан кіші. Ол 58 миллион шаршы шақырымға тең.

4.   Либрация әсерінің арқасында жерден Ай бетінің 59%-ын көруге болады.

5.   Ай үлгілерін радиоизотоптық талдау деректеріне сәйкес, әйгілі сәулелік жүйесі бар "тыныш" кратер жерде әлі де динозаврлар билік құрған кезде пайда болды, атап айтқанда 108 миллион жыл бұрын.

6. Айдың көрінетін жағының 40% - дан астамын теңіздер алып жатыр, бұл - мұздатылған лава шөгінділерімен жабылған қараңғы аласа жерлер.

7. Айдың артқы беткі жағынан айтарлықтай ерекшеленеді. Ол жақта екі теңіз орналасқан.

8. Айдың магнит өрісі жоқ. Алайда, ай топырағының үлгілерін талдау көрсеткендей, бұрын спутникте магнит өрісі болған.

9. Айды айналып өткен алғашқы тіршілік иелері кеңестік "Зонд-5" ғарыш кемесінің бортында болған Орта Азия дала тасбақалары болды. Ол 1968 жылы 15 қыркүйекте іске қосылды. Олар дрозофила шыбындары, хрущак қоңыздары, түрлі өсімдіктер, тұқымдар мен микроорганизмдерден құралған. Олардың барлығы Жерге аман-есен оралды.