Еске сала кетсек, 2024 жылдың қыркүйек айының соңында XVII-XX ғасырлардағы орыс өнері және XVI-XIX ғасырлардағы батыс еуропалық өнер залдары босап қалған болатын. Музей олардың бір бөлігін ылғалдылықтың әсерінен бұзылып кетпес үшін қоймаға жіберуге мәжбүр болды. Бұл жағдай жұмыс істемей қалған чиллерлерге – үлкен ауа баптағыштарға байланысты туындады. 2021 жылы көршілес тұрғын үй кешені тұрғындарының шағымдарына байланысты оларды өшіруге тура келген. Бұл туралы толығырақ мына жерде жазған болатынбыз.
Музей қызметкерлері мен қала тұрғындары үшін «алтын коллекцияның» жоқтығы өкінішті жағдай тудырды. Крамской, Репин, Куинджи, Боровиковский, Айвазовский сияқты суретшілердің еңбектері бар мұражайлар онсыз да сирек кездеседі. Кенеттен бұл картиналар мұражайдан алынып тасталды… Дегенмен, қыркүйек айында музейдің көрмелер және экспозициялар бөлімінің жетекшісі Анжелика Ақылбекова айтқандай, музей қызметкерлерінің, реставраторлардың және басқа да жұмысшылардың күшімен орыс және еуропалық залдардың экспозициялары қайта қалпына келтірілді, бірақ, кейбір өзгерістермен. Алайда бұл өзгерістер көрмеге еш зиян тигізбеді.
Музей қызметкерлері орыс суретшілерінің залында қандай жаңа картиналар қойылғанын айтып берді. Мысалы, белгісіз автордың екі портретінің орнына Иван Аргуновтың (1727-1802) «Княгиня Н.Б. Долгорукаяның портреті» қойылды. Ал Тропининнің екінші портретінің орнына Иван Крамскойдың 1867 жылы салған «Княгиня Мария Александровна Дадиани портреті» қойылды.
Айтпақшы, бұл портреттің тарихы қызықты. Шетел өнері бөлімінің жетекшісі Виолетта Вологодскаяның айтуынша, «М.А. Дадиани портреті» мұражайға «Белгісіз әйелдің портреті» деген атпен келіп түсті. Автордың қолтаңбасынан басқа, онда «Х» және «М» әріптерімен белгіленген мөр болды, бұл оның Крамской басқарған «Еркін суретшілер артелі» шеберханаларының кезеңінде жасалғанын және ресми тапсырыс екенін білдірді. Ресей музейінің ғылыми қызметкері И.Н. Пунина көмегімен 1860 жылдары Крамской Дадиани княгини мен княжнасының екі портретін салғаны анықталды. Дадиани – 1323 жылдан 1867 жылға дейінгі Мегрелияның князьдері. Бірақ портрет кімге тиесілі болды?
1867 жылы княгиня Дадиани Екатерина Александровна 51 жаста болған, ал бұл суреттегі жас ханымның жасына сәйкес келмеді. Екатерина Дадианидің қызы Соломеяның бейнеленуі туралы болжам да зерттеу нәтижесінде расталмады. Жаңа ақпарат Грузия Республикасының Мемлекеттік өнер мұражайынан келді. Зугдиди мемлекеттік музейінің ғылыми қызметкері Георгий Каландия Крамскойдың портретіндегі белгісіз тұлғаны суретші И.А. Тюриннің (1824-1904) 1871 жылы салған М.А. Дадиани портреті арқылы анықтады. Ол Екатерина Александровнаның келіні, оның ұлы, князь Николай Давидович Дадианидің жары Мария Александровна Дадиани болып шықты.
Портретте ол Кавказдағы христиандықты тарату қоғамының белгісі – крестпен бейнеленген, бұл қоғамның мүшесі болған. М.А. Дадиани Мегрелияда тұрған кезінде мектептер, ауруханалар мен дәріханалар салумен айналысатын «Шығыс христиандары қоғамын» құрған болатын.
Бұл сұлу ханымның портретін қазір Кастеев музейінің тұрақты экспозициясынан көруге болады.
Орыс коллекциясындағы жоғарыда аталған картиналардан басқа, 1200-ден астам кескіндеме, түпнұсқалық және баспа графикасы, мүсін және декоративті қолданбалы өнер туындылары бар тұрақты экспозицияға Алексей Саврасовтың (1830-1897) әйгілі «Қараторғайлар оралды» картинасынан жасалған этюд (1870 жылдары жасалған), Архип Куинджидің бірнеше пейзаждық этюдтері, Николай Досекиннің «Венециялық ноктюрн» пейзажы қосылды.
Орыс авангарды шеберлерінің бөлімінде Илья Иванович Машковтың 1910 жылдары салған «Жемістер» картинасы қайта қойылды. «Бубновый валет» шеберлерінің сүйікті жанры дәл осы натюрморт болған, ол сол жылдардың қарқынды динамикасын, адамның өзгермелі күшінің батыл салтанатын бейнелей отырып, дәстүрлі натюрморт түсінігіне қарсы шығады», – деп түсіндіреді Виолетта Вологодская.
Қазір орыс суретшілерінің залын көруге болады. Ал еуропалық өнер залы жақын арада ашылады, онда да өз тосынсыйлары болмақ.
Соған қарамастан, музей барлық картиналарды сақтай алады деп үміттенеміз, себебі олардың кейбіреулері шенеуніктердің бюрократиялық әрекетсіздігінен жапа шекті. Музей қызметкерлері мұраға қалдырылған картиналарды сақтау үшін бар күш-жігерін салуда. 1936 жылы Қазақ мемлекеттік өнер галереясына Мәскеудің Мемлекеттік Третьяков галереясынан, А.С. Пушкин атындағы Мемлекеттік бейнелеу өнері музейінен, Мемлекеттік Эрмитаждан және Мемлекеттік орыс музейінен мұраға алынған шығармалар маңызды орын алады.
Алайда, Мәдениет министрлігі музейге жаңа чиллерлер сатып алу мәселесін шешуі керек. Бұл мәселені жылдарға созылатын тендерлер мен басқа да процедураларды күтпей, мүмкіндігінше тезірек шешу қажет.
Фото: КЖА
